Türkiye 2020’de yüzde 1,8 büyümeyi başardı. Lakin kredi muslukları açılarak sağlanan büyüme, vatandaşın gelirine yansımadı. Kişi başına düşen gelir dolar bazında yüzde 6,7 azaldı ve son 14 yılın en düşüğüne geriledi.
DW Türkçe’den Aram Ekin Duran’ın haberine nazaran, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2020 yılına ait açıkladığı büyüme ve ulusal gelir datalarına nazaran Türkiye iktisadı, Covid-19 salgınının gölgesinde geçen 2020 yılında yüzde 1,8 büyüdü. Hükümet pek çok ülke iktisadının küçüldüğü 2020 yılında, Türkiye ekonomisindeki büyümeden şad. Lakin iktisat 2020 yılında büyüse de, kişi başına düşen yıllık gelir dolar bazında son 14 yılın en düşük düzeyine gerilemiş durumda. Ekonomistlere nazaran, büyük oranda krediler yoluyla gerçekleşen bu büyüme işsizlik, yoksulluk ve gelir dağılımı üzere sıkıntıları çözmekten çok uzak.
Son çeyrekte büyüme 5,9
Türkiye 2020’nin birinci çeyreğinde yüzde 4,5 büyümüş, pandeminin hem toplumsal hayatı hem de ekonomiyi felç ettiği ikinci çeyrekte ise yüzde 9,9 küçülmüştü. İktisat idaresinin açıkladığı kredi paketlerinin devreye alınmasıyla üçüncü çeyrekte yine yükselişe geçen iktisatta son çeyrek büyümesi ise yüzde 5,9 olarak gerçekleşti.
Yüzde 1,8 olarak gerçekleşen büyüme beklentilerin altında kalsa da, Türkiye salgın yılı olan 2020’de G-20 ülkeleri ortasında Çin’den sonra büyüyen tek ülke oldu. Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan da Twitter hesabından ‘büyüme’ açıklaması yaptı. Bakan Elvan, “Küresel sıhhat krizinin damga vurduğu 2020’yi büyümeyle kapatan ender ülkelerden olduk” tabirini kullandı.
Pekala Türkiye’nin büyüme performansı, ekonomiyi iyileştirmek için kâfi mi?
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, “Bu müspet büyümeyi ‘maliyetli’ bir büyüme olarak kıymetlendirmek lazım” diyor. Bilhassa Merkez Bankası’nın 2020 yılında eriyen ve muhalefet ile hükümet ortasında polemik konusu olan 128 milyar dolarlık rezerve dikkat çeken Prof. Günçavdı, iktisat alanında 2020’nin en çarpıcı olayının büyüme değil, rezerv erimesi olduğunu savunuyor.
2020’de iktisatta büyüme gerçekleşse de, vatandaşın yıllık geliri dolar bazında son 14 yılın en düşük düzeyine gerilemiş durumda. 2007 yılında 9 bin 735 dolar olan kişi başına yıllık gelir, 2013 yılında 12 bin 582 dolara kadar çıkmıştı. Dolar bazında kişi başına gelir ölçüsü, 2013 yılından itibaren düşüşe geçmişti. TÜİK datalarına nazaran, kişi başına yıllık gelir 2020 yılında Türk Lirası (TL) bazında yüzde 15 artmış gözükse de, dolar bazında gelirler yüzde 6,7 azalma ile 8 bin 599 dolara kadar indi.
“Kredi bazlı bir büyüme oldu”
Türkiye iktisadının 2020 yılını büyüme ile kapatmasının en değerli nedeni, iktisat idaresinin kredi musluklarını açması oldu. Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz, pandeminin başlangıç periyodunda Türkiye’nin 2020 yılında önemli bir küçülme yaşayacağına dair öngörülerin olduğunu fakat bunun gerçekleşmediğini söylüyor. Prof. Yılmaz, “Bunun en kıymetli nedeni, çok güçlü bir kredi siyaseti uygulanması oldu” diyor.
Başta kamu bankaları eliyle olmak üzere kredi arzında büyük bir sıçrama yaşandığını vurgulayan Kamil Yılmaz, “Dolayısıyla kredi bazlı bir büyüme yaşandı diyebiliriz. Kredi aracıyla talep canlandırıldı. Bu da iktisatta yüzde 3-5 küçülme beklenirken, tam zıddı büyümeye yol açtı” diye konuşuyor.
İktisadın kredi yoluyla büyütülmesinin işsizlik ve gelir dağılımı açısından yanlışsız olmayan bir yol olduğunu kaydeden Prof. Yılmaz, “İşsiz sayısı gerçek olarak baktığımızda 10 milyonu geçiyor. Bu bölümler, hane halkları pandemi periyodundan çok makûs etkilendi. Türkiye’de iktisat yavaşlamaya başladığında reçete her vakit kredi hacmini artırmak oldu. Bu bir siyaset tercihi. Fakat devreye sokulan kredilere güçlü bölümler ulaştı ancak fakir kesitler tıpkı oranda ulaşamadı” biçiminde konuşuyor.
Prof. Yılmaz, uzun yıllardır ülke iktisadının itici gücü olarak konumlandırılan inşaat kesiminin son 3 yıldır küçüldüğüne işaret ederek, “İnşaat bölümü artık Türkiye’nin büyümesini taşıyamıyor. 2020 datalarında de bunu görmüş olduk” diyor.
2020 yılında Türkiye’de sanayi dalı 2020’de yüzde 2, tarım ise yüzde 4,8 büyüdü. Pandeminin en çok vurduğu hizmetler dalı yüzde 4,3 küçülürken, inşaat dalındaki küçülme ise yüzde 3,5 oldu.
“2021 büyümesi yüzde 5’i bulamayabilir”
TÜİK datalarına nazaran, 2020 yılında ithalat yüzde 7,4 artarken, Türk Lirası’ndaki bedel kaybına karşın ihracatın yüzde 15,4 gerilemesi dikkat çekiyor.
Pekala 2021 yılına ait büyüme iddiaları nasıl şekilleniyor?
Eylül ayının sonunda açıklanan 2021-2023 orta vadeli programında 2020 büyümesi yüzde 0,3 olarak öngörülmüştü. İktisat idaresinin 2021 büyüme iddiası ise yüzde 5,8 olarak belirlenmiş durumda.
Işık Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Doç. Dr. Cihan Bolgün, bilhassa inşaat ve hizmet bölümlerinin büyüme üzerindeki olumsuz tesirinin sürdüğüne işaret ediyor. Bu durumun sanayi dalındaki büyümeyi de yavaşlatan bir tesir yarattığını tabir eden Bolgün, “Dolayısıyla tüm bu ögelere bakıldığında, görünen 2021 yılında büyümenin yüzde 4,5-5 düzeylerine çıkma ihtimalinin bir ölçü zorlaşmakta olduğunu söylememiz mümkün” diyor.
Onedio
